پیشگفتار

آموزش چیست؟ – آموزش برای چیست؟

 آموزش فراگیری روشهای مورد نیاز برای زیستن و بهتر زیستن و انتقال این آموخته ها از یک نسل به نسل دیگر است. از اینرو روند آموزش باید در پیوند با زمان، مکان و داده‌های اقلیمی بررسی شود.

 پیشرفت یک کشور بستگی به میزان دانش شهروندانش دارد. از اینروست که آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان باید سرآغازهر برنامه سازندگی باشد. هزینه برای سامانه آموزش و پرورش سرمایه‌گذاری برای آینده کشوراست.

 دوره پس از ساسانیان ، اسلام

            با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی در سال 651  میلادی، نظام آموزش  و پرورشِ کشورمان، دگرگونی های زیادی به خـود دید. از جمله اینکه مکتبخانه ها، به عنوان نخسـتین محل آموزش و پرورش  در ایران پاگرفتند. همزمان دو گونه آموزشگاه وجود داشند : یکی برای  مسلمانان  و دیگری برای  زرتشتیان

            آموزش در مکتب خانه ها، فردی بود و شــاگرد آنچه را که از معلم دریافت می کرد، به شاگردان دیگر در دوره های پایین تر آموزش میداد. در مکتب، غالباً یادگیری براساس حفظ مطالب صورت میگرفت. برای تأمین نظم و انضباط  تنبیه نیز رایج بود.

            بــرای ورود به مکتب، هیچ گونه اجبار و یا محدودیت ســنی وجود نداشت. چرا که هیچگاه برای آموختنِ خواندن و نوشتن دیر نبود و شاگرد می توانست  در هر وقت از سال به راحتی وارد مکتب شود. مکتب را عموماً اشخاص تأسیس می کردند. لذا سازمان و ضوابط درونی واحدی برای آن وجود نداشت. و براساس سلیقه و خواست مؤسس آن اداره می شد. البته اراده و خواست مکتب دار نیز نقشی اساسی داشت.

دوره سامانیان از 253 تا 384 خورشیدی

            با آغاز فرمانروایی سامانیان بر خراسان بزرگ و سپس بر بخش بزرگی از ایران،  یک گونه بازگشت، و یا دست کم، کوشش برای بازگشت به ارزش های ایران پیش از اسلام دیده میشود.

            سامانیان خود را از نوادگان بهرام چوبینه (پادشاه ساسانی) میدانستند. آنان زبان پارسیِ را در سراسر گستره فرمانروایی خود جایگزین زبانهای دیگر کردند. در این دوره، خراسان بزرگ (قلمرو سامانیان) تبدیل میشود به کانون دانش و ادب. فرهنگ پارسی بار دیگر شکوفایی تازه پیدا میکند : رودکی، فردوسی، ابوعلی سینا، تنها چند تن از رادمردان این دوره میباشند

             سَده پنجم خورشیدی در تاریخ آموزش و پرورش، آغاز دوره برجسته‌ ای به‌ شمار می‌آید. در این دوره خواجه نظام الملک، وزیرنامدار سلجوقیان آموزشگاهایی بنیاد میکند که به نام  نظامیه مشهورند. این آموزشگاها (مدارس) هستند که پیشرو دانشگاه‌ها امروزی میشوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از : نظامیه‌ های بغداد، موصل، نیشابور، بلخ، هرات، مرو، آمل، گرگان، بصره، شیراز و اصفهان.

            پیش از برپایی نظامیه ها، حلقه‌های آموزش  در یک جا گرد نمی‌آمدند، بلکه در جاهای گوناگون مانند مسجد یا خانهِ علما تشکیل می‌شدند. همین که مدارس پراکنده بر پا شدند فرصت‌ها و امکانات گسترده‌ تری برای نوجوانان بوجود آمدند. از اینرو دانشجویان بیشتری به سوی این مدرسه‌ها روان شدند و کمتر به دیگر جاهایی که پیشتر پررونق بودند  روی می‌آوردند.

آموزشکده ها پیش از بنیاد مدارس بدین قرار بودند :

– مکتب برای آموختن، خواندن و نوشتن

ـ مکتب برای آموزش قرآن و مسایل ابتدایی

ـ آموزش ابتدایی در کاخ‌ها ـ کتاب فروشی‌ها و یا خانه‌های دانشمندان، مسجد و دیگر جاها.

            دردوره فرمانروایی  سامانیان وسپس سلجوقیان بخاطر گستردگی امپراتوری و نیاز به کارگزاران اداری، کسان بیشتری به فراگیری خواندن و نوشتن روی میآوردند. ازین پس، زبان پارسی، زبان دیوانی دولت های بسیاری از شبه قاره هند تا امپراتوری عثمانی شد.

 گردآورنده : ایرج امیری